Ryczałtowe wynagrodzenia kierowców za nocleg w transporcie międzynarodowym
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2014 r. odbiła się szeroki echem wśród przedsiębiorców transportowych. Przesądziła ona o konieczności wypłaty ryczałtów za noclegi kierowcom śwaidczącym pracę w transporcie międzynarodowym. Potrzeba dostosowania się do skutków tej regulacji zrodziła konieczność poszukiwań rozwiązan prawnych adekwatnych do zaistniałej sytuacji. Poniżej przedstawiamy w jaki sposób kwestię diet można uregulować w aktach wewnętrznych pracodawcy
Orzecznictwo sądów w sprawach dotyczących ryczałtów za noclegi w transporcie międzynarodowym nie było jednolite. Uchwałą z dnia 12.06.2014r., podjętą w składzie 7 sędziów Sądu Najwyższego (sygn. akt II PZP 1/14), w której Sąd Najwyższy rozstrzygnął istniejące rozbieżności w orzecznictwie tegoż Sądu wskazując, że : „zapewnienie pracownikowi – kierowcy samochodu ciężarowego odpowiedniego miejsca do spania w kabinie tego pojazdu podczas wykonywania przewozów w transporcie międzynarodowym nie stanowi zapewnienia przez pracodawcę bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.), co powoduje, że pracownikowi przysługuje zwrot kosztów noclegu na warunkach i w wysokości określonych w § 9 ust. 1-3 tego rozporządzenia albo na korzystniejszych warunkach i wysokości, określonych w umowie o pracę, układzie zbiorowym pracy lub innych przepisach prawa pracy”.
Ponieważ jedną z podstawowych zasad prawa pracy (art. 9 K.P.) jest to, że regulacje umowne pomiędzy pracodawcą, a pracownikiem nie mogą być mniej korzystne dla pracownika, niż normy prawne, należy uznać, że jakiekolwiek porozumienia zawierane w tej sprawie pomiędzy stronami stosunku pracy, zmierzające do ustalenia, że nocleg w kabinie pojazdu jest zapewnieniem bezpłatnego noclegu dla kierowcy, mogą zostać uznane za obejście prawa. Ewentualna zgoda kierowcy na takie rozwiązanie, nie pozbawia go należnego mu ryczałtu za nocleg.
Przepisy ww. rozporządzenia dotyczą wszystkich pracowników, nie wyłączając kierowców, którzy są tak samo traktowani. To zaś oznacza, że także kierowcy w transporcie międzynarodowym przysługiwać powinny należności z tytułu noclegu – albo zwrot kosztów, stwierdzonych rachunkiem hotelowym, w granicach limitu określonego w załączniku do ww. rozporządzenia o podróżach służbowych albo wypłata ryczałtu.
Tym samym pracodawca powinien zwrócić pracownikowi koszty noclegu w kwocie zgodnej z rachunkiem hotelowym (w granicach limitu wskazanego w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29.1.2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej, Dz.U. z 2013 r. Nr 167), a jeżeli kierowca-pracownik nie przedstawił rachunku za nocleg, wówczas należy zastosować § 16 ust. 2 rozporządzenia z 2013 r., zgodnie z którym w razie nieprzedłożenia rachunku za nocleg, pracownikowi przysługuje ryczałt w wysokości 25% limitu.
Stosownie do przepisu art. 77 ze zn. 5 § 3 Kodeksu pracy nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby kwestie należności z tytułu podróży służbowych zostały określone przez pracodawcę w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania lub w samej umowie o pracę, z tym tylko zastrzeżeniem, iż nie można ustalić diety za podróż służbową (w kraju lub za granicą) w wysokości niższej niż to określają przepisy prawa pracy. Jeżeli u pracodawcy funkcjonuje regulamin pracy, regulacje dotyczące diet i ryczałtów powinny zostać w nim zamieszczone, z uwagi na fakt, że dotyczyć one będą wszystkich kierowców zatrudnionych u danego pracodawcy i powinny być dla nich jednolite.
W kontrowersyjnym nieco wyroku SN dnia 10.01.2007 r. sygn. akt III PK 90/60 uznano, że w przepisach kodeksu pracy przewidziano możliwość ustalenia w regulaminie pracy wysokości diety na jednakowym poziomie w transporcie krajowym i międzynarodowym (art. 77 ze zn. 4 Kodeksu pracy, wyrok SN z), przy czym minimalna wysokość diety nie może być niższa niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika publicznej sfery budżetowej w stosownym rozporządzeniu (aktualnie 30 zł za dobę). Brak jest takiej szczegółowej regulacji w przypadku wysokości ryczałtu za nocleg.
W wyroku SN z dnia 04.09.2014 r. , sygn. akt I PK 7/14, teza 2. , stwierdzono: „Odesłanie w art. 21a ustawy z 2004 r. o czasie pracy kierowców do art. 77 ze zn. 5 § 3-5 k.p. oznacza pośrednio także odesłanie do art. 77 ze zn. 5 § 2 k.p., a w konsekwencji uznanie, że kierowcy-pracownikowi przysługuje zwrot kosztów noclegu według zasad ustalonych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 77ze zn.5 § 2 k.p., chyba że korzystniejsze dla niego zasady zostały ustalone według art. 77 ze zn. 5 § 3 k.p. (w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania).” Stanowisko takie zostało podzielone przez powiększony skład Sądu Najwyższego – uchwała 7 sędziów SN z dnia 12.06.2014 r. sygn. akt II PZP 1/14.
Oznacza to, że ryczałt za nocleg w transporcie międzynarodowym może być regulowany w przepisach wewnętrznych pracodawcy, jednak regulacje te nie mogą być mniej korzystne, niż wynikające z przepisów prawa pracy.
Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „noclegu”, co oznacza , że przy jego wykładni posługujemy się wykładnią gramatyczną. Zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego PWN : nocleg to – wypoczynek nocny poza domem. Elementem koniecznym noclegu jest zatem „wypoczynek”, dlatego kierowca który w nocy pracuje, nie wypoczywa, zatem nie wypełnia dyspozycji pojęcia noclegu. Również kierowca, który wypoczywa w ciągu dnia, nie korzysta z noclegu. Pora nocna jest określona w kodeksie pracy lub w przepisach wewnętrznych danego pracodawcy. W tym zakresie pracodawca może w regulaminie pracy określić dokładnie w jakiej sytuacji przysługiwał będzie pracownikowi ryczałt za nocleg w podróży zagranicznej.
Poniżej wyciąg z omówionych w artykule przepisów prawa :
§ 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29.01.2013 r. W sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. Z 2013 r. poz. 167)
” 1. Za nocleg podczas podróży zagranicznej pracownikowi przysługuje zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem, w granicach limitu określonego w poszczególnych państwach w załączniku do rozporządzenia.
2. W razie nieprzedłożenia rachunku za nocleg, pracownikowi przysługuje ryczałt w wysokości 25% limitu, o którym mowa w ust. 1. Ryczałt ten nie przysługuje za czas przejazdu.
3. W uzasadnionych przypadkach pracodawca może wyrazić zgodę na zwrot kosztów za nocleg, stwierdzonych rachunkiem, w wysokości przekraczającej limit, o którym mowa w ust. 1.
4.Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się, jeżeli pracodawca lub strona zagraniczna zapewniają pracownikowi bezpłatny nocleg.”
Art. 77 ze zn. 5 Kodeksu pracy :
„§1. Pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.
§ 2. Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia, wysokość oraz warunki ustalania należności przysługujących pracownikowi, zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju. Rozporządzenie powinno w szczególności określać wysokość diet, z uwzględnieniem czasu trwania podróży, a w przypadku podróży poza granicami kraju – walutę, w jakiej będzie ustalana dieta i limit na nocleg w poszczególnych państwach, a także warunki zwrotu kosztów przejazdów, noclegów i innych wydatków.
§ 3. Warunki wypłacania należności z tytułu podróży służbowej pracownikowi zatrudnionemu u innego pracodawcy niż wymieniony w § 2 określa się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania.
§ 4. Postanowienia układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub umowy o pracę nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika, o którym mowa w § 2.
§ 5. W przypadku gdy układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub umowa o pracę nie zawiera postanowień, o których mowa w § 3, pracownikowi przysługują należności na pokrycie kosztów podróży służbowej odpowiednio według przepisów, o których mowa w §2.
Art. 14 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. Z 2012 r. j.t. , poz. 1155 ze zm.):
1. W każdej dobie kierowcy przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Dobowy odpoczynek, z wyłączeniem odpoczynku kierowców o których mowa w rozdziale 4a, może być wykorzystany w pojeździe jeżeli pojazd znajduje się na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania.
2. W każdym tygodniu kierowcy przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Tygodniowy nieprzerwany odpoczynek obejmuje odpoczynek dobowy, o którym mowa w ust. 1, przypadający w dniu, w którym kierowca rozpoczął odpoczynek tygodniowy.
3. W przypadkach, o których mowa w art. 20 ust. 2 pkt 1, oraz w przypadku zmiany pory wykonywania pracy przez kierowcę w związku z jego przejściem na inną zmianę zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy, nieprzerwany tygodniowy okres odpoczynku może obejmować mniejszą liczbę godzin, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny.
Art. 21a ustawy z dnia 16.04.2004 r. o czasie pracy kierowców : „Kierowcy w podróży służbowej, przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w przepisach art. 77 zn. 5 § 3-5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy.”
Autorka : Anna Walencik – Smoręda – partner w JMRS Radcowie Prawni Smoręda, Walemcik-Smoręda sp. partnerska, specjalizuje się w prawie pracy.
Szanowny Panie Mecenasie,
Po przeczytaniu pierwszych zdań wpisu miałem nadzieję, że przedstawi Pan przykładowe propozycje uregulowania kwestii ryczałtów za nocleg w wewnętrznych przepisach prawa pracy obowiązujących u pracodawcy… 🙂 Przewoźnicy wykazują się w tym zakresie dużą inwencją.
Z treści wpis wnioskuję, że zgadza się Pan z treścią ostatnich uchwał Sądu Najwyższego o ryczałtach?
Nie jest to dla mnie do końca jasne, ale czy w ostatnim zdaniu Pana wpisu sugeruje Pan, że pracodawca (w zakresie ryczałtów) ma jedynie możliwość odpowiedniego dostosowania pory nocnej?
Pozdrawiam
Dariusz Szczecina
Szanowny Panie Mecenasie,
Celem artykułu było wskazanie drogi, którą można pójść, aby nieco złagodzić skutki uchwały SN dla przedsiębiorców transportowych. Artykuł nie zawiera oceny przywołanej uchwały SN z 2014 r., jedynie przedstawia sytuację prawną, która ona wykreowała. Analizując obowiązujące przepisy prawa pracy w przedmiotowym zakresie doszłam do wniosku, że wprowadzając definicję noclegu w wewnętrznych aktach prawnych przedsiębiorstwa można nieco złagodzić skutki finansowe uchwały, poprzez ich urealnienie. Dzisiaj wygląda to bardzo różnie u różnych przedsiębiorców i nie ma w tym zakresie jednolitej praktyki. Z naszych rozmów z przedsiębiorcami oraz przedstawianych przez nich wyliczeń wynika, że przyjęcie różnych systemów obliczania ryczałtów za nocleg, powoduje różnice rzędu 30-40%.
Anna Walencik-Smoręda
radca prawny
Z moich doświadczeń wynika, że wielu przewoźników „obudziła” dopiero uchwała z 12 czerwca, chociaż już wcześniej SN wypowiadał się w podobnym tonie co do zapewnienia bezpłatnego noclegu.
Nie wydaje mi się, żeby istniało dla pracodawców jakieś idealne rozwiązanie problemu ryczałtów.
Pomimo uchwały temat budzi dalej wątpliwości i spory prawników o czym najlepiej świadczą komentarze pod wpisami na moim blogu http://www.wynagrodzeniekierowcy.pl
Z jednym stwierdzeniem nie mogę się zgodzić – art. 9 k.p. nie ma w tej sprawie jakiegokolwiek zastosowania. Przepisy rozporządzeń stosuje się bowiem do pracodawców prywatnych jedynie posiłkowo – zgodnie z art. 77 par. 3 podstawą ustalenia należności pracownika pracodawcy prywatnego jest układ zbiorowy, regulamin wynagradzania czy umowa o pracę. A tylko jeśli nie ma takiej regulacji, stosuje się przepisy rozporządzenia. Przepisy rozporządzenia nie są więc przepisami prawa pracy dla pracodawców prywatnych, którzy mają uregulowane kwestie w aktach wewnątrzzakładowych. A skoro nie są to przepisy prawa pracy, to nie może być mowy o naruszeniu art. 9 k.p. Podobnie jak nie byłoby naruszeniem uregulowanie odmienne niż w przepisach dotyczących górników czy hutników – to też przepisy prawa pracy ale tylko dla górników i hutników.
Jednak w art. 77.5 K.P. wprost zawarto zasadę,że regulaminy nie mogą być mniej korzystne niż rozporządzenie wydane na podst. par.2 tego przepisu, zatem jest to powtórzenie ogólnej zasady prawa pracy wynikającej z art.K.P.
§ 4. Postanowienia układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub umowy o pracę nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika, o którym mowa w § 2.
Nie mogę się zgodzić z tym twierdzeniem. Przecież par. 4 jest właśnie zaprzeczeniem tego twierdzenia – stanowi on wyraźnie, że można stanowić przepisy mniej korzystne niż przepisy rozporządzenia, a nie mogą one schodzić poniżej poziomu diety dla przewozów krajowych, choć przecież w przewozach międzynarodowych jest ona wielokrotnie wyższa. Dodatkowo przepis ten dotyczy wyłącznie diet, a milczy na temat innych należności, z czego jasno wynika, że w odniesieniu do tych innych należności żadnych ograniczeń nie ma.
Kwestia ta była analizowana przez sądy wielokrotnie z różnym skutkiem dla pracodawcy i pracownika.. W Uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 12.06.2014 sygn. akt II PZP 1/14, SN stwierdził, analizując sytuację braku zapewnienia pracownikowi (kierowcy) bezpłatnego noclegu: Taki stan rzeczy uprawnia pracownika do otrzymania od pracodawcy zwrotu kosztów noclegu co najmniej na warunkach i w wysokości określonych w par.9 ust. 1 lub rozporządzenia z 2002 r. (aktualnie jest to par. 16 rozporządzenia z dnia 29.01.2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej). Wydaje się zatem, że wcześniejsze dość rozbieżne interpretacje w tym zakresie utraciły aktualność.